Lakier biały do farbowania białych przedmiotów
1 cz. białej gliny i 2 cz, najlepszej bieli barytowej rozciera się na szklanej lub marmurowej płycie z taką ilością terpentyny, aby powstała płynna, delikatna i równomierna masa. Następnie rozpuszcza się 1 cz. białego szelaku i 1 cz. kopalu w 30 cz. alkoholu, roztwór ten łączy z masą białą przy silnem wstrząsaniu. Lakier musi mieć kolor i konsystencję słodkiego mleka, w przeciwnym razie należy dodać trochę spirytusu winnego lub białej masy.
Lakier bronzowniczy
(Dla drzewa, gipsu, żelaza lanego i kutego)
Do roztworu żywicy i terpentyny w nafcie dodaje się galwanicznie strąconą miedź. Lakier ten schnie prędko, kryje zupełnie, po 24 godzinach już go nie czuć, posiada ładny połysk i przyjmuje barwy bronzowe wszystkich odcieni, zależnie od tego czy przedmioty traktuje się większą albo mniejszą ilością roztworu wątroby siarkowej (kalium sulfuratum), tak, że w ten sposób można bardzo udatnie podrobić bronz naturalny.
Zmieszany z bielą cynkową, lak ten nadaje się do malowania domów, przyczem drogą terpentynę można zastąpić naftą. Osad miedziany zmieszany z olejem daje dobrą zieloną farbę-
Lakier tokarski
Po 2 cz. żywicy „Elemi” i terpentyny weneckiej, 10 cz. bielonego szelaku i 30 cz. spirytusu winnego (p. d. pokost smołowcowy i lakier politurowy).
Lakiery (glazury) beczkowe
Dla wnętrza beczek, cebrów i t. p.
a) Po 100 gr. szelaku i żywicy Damara, 2 1. spirytusu winnego, żywicę moczy sie w spirytusie winnym w dobrze zakorkowanej butelce, często mieszając. Butelkę przechowuje się w ciepłem miejscu tak długo, aż się większa część rozpuści i powstanie mętna ciecz, która zostaje użyta nieprzefiltrowana. Przeznaczone do glazurowania beczki muszą być w środku zupełnie suche. Najlepiej wysuszyć i wygrzać je strumieniem gorącego powietrza. Następnie szybko nakłada się lakier i gdy wyschnie do tego stopnia, że już nie cieknie, zapala się go. Jak tylko zapali się jasnym płomieniem, nakłada się ściśle dno beczki, aby zgasić ogień i daje zamkniętej beczce zupełnie wystygnąć. Glazura trzyma się wówczas tak mocno ścianek beczki, że nigdy nie odskakuje.
b) 1 kg. szelaku, 125 gr. kalafonji, 125 gr. terpentyny weneckiej i 6 1. spirytusu, żywicę stapia się razem i jeszcze roztopioną masę oblewa spirytusem. Naczyń drewnianych przeznaczonych do gorącej cieczy, nie można tym sposobem lakierować, ponieważ przy 70°C. lakier zmięknie.
c) Glazura dla antałków do piwa: 1. 16 cz. kalafonji, 4 cz. szelaku, 2 cz. terpentyny, 1 cz. wosku pszczelnego i 64 cz. spirytusu winnego.
2. Po 10 cz. szelaku i spirytusu winnego. Antałek pokrywa się naprzód dwa razy roztworem 1. i po wyschnięciu dopiero — roztworem 2.
Lakier dla drzewa dębowego
500 gr. kopalu Kongo, 500 gr. kopalu Angola, 600 gr. rozgrzanego pokostu manganowego, 2,5 kg. terpentyny.
Lakiery do butelek
1. Pokost dla kapsułek do butelek składa się z 10 cz. gumigutty, 10 cz. terpentyny, 100 cz. szelaku i 450 cz. spirytusu winnego.
2. Lakier do główek butelek przez zanurzenie główek w roztworze: 25 gr. szelaku rubinowego i 5 gr. terpentyny weneckiej w 120 gr. spirytusu denaturowanego. Lakier ten można farbować dowolnie, przez dodanie farby anilinowej, rozpuszczonej w spirytusie.
3. Zwyczajny szelak rozpuszcza się w 96% spirytusie winnym i tak otrzymany lakier przechowuje w dobrze zakorkowanych butelkach do użytku. Nakłada się go cienko małym pendzełkiem na górną odkrytą powierzchnię korka i butelki, przyczem korek musi być zupełnie suchy.
4. Płynny lak do butelek. 250 gr. szelaku wrzuca się do butelki pojemności około 2 ltr. i oblewa 750 gr. 90% spirytusu
i 75 gr. eteru siarczanego. Skłóca się często aż się szelak zupełnie rozpuści, dodaje następnie jeszcze 125 gr. gęstej terpentyny, jak również 15 gr. kwasu bornego i łączy przez skłócanie. Do farbowania używa się rozpuszczalnych w spirytusie farb anilinowych, mianowicie: dla czerwonej — eozynę, niebieskiej—phenolową, zielonej — zieloną anilinową, czarnej — nigrosynę, fiołkowej — fiołkową metylową.
Jeżeli lak ma być nieprzezroczysty, to dodaje się 250 gr. miałko sproszkowanego słoninika, należy jednak wówczas przy lakowaniu butelek ciągle mieszać, ponieważ słoninik prędko osiada na dnie.
5. Lak do zimnego użycia 6. cz. żywicy świerkowej, 3 cz. ło
ju i 4 cz. terpentyny weneckiej stapia się razem i dodaje 4 cz.
kredy, jak również 4 cz. minji. Mieszanina ta zestala się przy
36,6°C.
Lakier do podłóg
1. 10 cz. kalafonji, 20 cz. szelaku rubinowego, 5 cz. terpentyny weneckiej, 100 cz. spirytusu winnego.
2. 15 cz. kalafonji, 10 cz, szelaku rubinowego, 5 cz. terpentyny weneckiej, 60 cz. spirytusu winnego.
3. Lakiery te nadają się do pokrywania podłóg, malowanych jakąkolwiek farbą; cienka powłoka lakieru podnosi znacznie trwałość farby.
4. Szybko schnący lakier do podłóg. Rozpuszcza się 1 cz. szelaku w 2—2,5 cz. 90% spirytusu winnego i dodaje 1—2% balsamu „kopaiva” lub terpentyny weneckiej, jak również odpowiednią ilość umbry i ochry. Dodatek 0,5% gotowanego oleju lnianego dodaje elastyczności. Farbę nakłada się szczotką na drzewo. Aby wzmocnić połysk można na wierzch dać jeszcze powłokę przezroczystego lakieru.
5. Lakier do podłóg z połyskiem. 1500 cz. szelaku, 525 cz. Anime, 750 cz. kalafonji, 6000 cz. 95% alkoholu, 1500 cz. złotej ochry, 100 cz. umbry.
6. Lakier bursztynowy. 2 kg. najjaśniejszego bursztynu roztapia się zupełnie, dodaje 1 kg. dobrze schnącego, rozgrzanego pokostu lnianego i miesza z 2,9 kg. amerykańskiej terpentyny.
Lakier do modeli (drewnianych)
30 cz. szelaku i 20 cz. zachodnio-indyjskiego kopalu stapia się razem, proszkuje, moczy kilka tygodni z 150 cz. alkoholu, roztwór zlewa i rozciera z czerwienią angielską, (Engelrot) na farbę, którą używa do matowania modeli. Przez dodanie kilku procentów oleju lnianego, lak staje się więcej elastycznym.
Lakier jubilerski
90 cz. bielonego szelaku, po 30 cz. gumigutty i bursztynu, 2 cz. Sanguis draconis, 1 cz. szafranu, 2 cz. olejku z drzewa sandałowego, 600 cz. spirytusu winnego (95%).
Lakiery do drzewa
1. Czerwony. 1 cz. Sanguis draconis, po 2 cz. żywicy Elemi i mastiksu, 8 cz. sandaraku, po 4 cz. szelaku i terpentyny weneckiej, 50 cz. spirytusu winnego.
2. Czarny. Po 1 cz. żywicy Elemi laku w ziarnkach mastiksu i sandaraku, 2 cz. szelaku, 1 cz, terpentyny weneckiej, 20 cz. spirytusu winnego, farbuje się 1 cz. czerni kostnej, którą rozciera się z terpentyna i dodaje do roztworu żywic
Lak Indigo
Tak samo jak w nowszych czasach brawiki krapowe otrzymuje się drogą sztuczną, udało się otrzymać chemicznie czysty barwik indiga — indigotinę. Lak indigowy otrzymuje się przez rozpuszczenie indigotyny w najmniejszej, potrzebnej do tego celu, ilości stężonego kwasu siarczanego i zmieszania tej cieczy z roztworem ałunu. Przez dodanie roztworu sody wydziela się lak indigowy, który wyróżnia się z pośród innych niebieskich laków trwałością.
Lakiery bezbarwne dla wyrobów rogowych
1. 1 cz. dobrze wymytego sandaraku rozpuszcza się w 9 cz. 96% alkoholu w butelce szklanej przez częste skłócanie, następnie dodaje 0,16 cz. terpentyny weneckiej, nagrzanej do ciekłości, nalewa w butelki szklane i daje ustać.
2. 1 cz. bielonego szelaku rozpuszcza się w 10 cz. 96% alkoholu , roztwór filtruje przez papier do filtrowania i miesza z 0,16 cz. terpentyny weneckiej.
3. Do grzebieni: Po 2. cz. żywicy Elemi i mastiksu, po 10 cz. szelaku i spirytusu winnego.
Lakiery kauczukowe
1. Lakier do kaloszy. 150 cz. kauczuku rozpuszcza się przez nagrzewanie w 250 cz. terpentyny i następnie przy dalszem nagrzewaniu dodaje 290 cz. kalafonji i wreszcie 40 cz. czerni kostnej.
2. Twardy lakier kauczukowy do metali.Twardy lak kauczukowy (także stare grzebienie lub inne odpadki z twardego kauczuku) roztapia się małemi porcjami, mieszając łopatką żelazną, w garnku żelaznym, wylewa następnie roztopioną masę na blachę i po wystudzeniu łamie na kawałki; wrzuca do butelki 2 5—10 krotną ilością rektyfikowanej terpentyny, albo mieszaniną, złożoną z 2 różnych części terpentyny i benzolu i odstawia na kilka tygodni, Gdy większa część masy uległa rozpuszczeniu, zlewa się ciecz z osadu. Tak otrzymany lakier, po kilkorazowem pokryciu, tworzy na powierzchni metalu błyszczącą czarną powłokę.
3. Lakier kauczukowy do skóry. Składa się z 3 cz. pokostu kauczukowego i 3 cz. lotnego pokostu kopalowego.
4. Lakier kauczukowy z olejem lnianym. 1 kg. kauczuku w 0,5 kg. eteru przez nagrzewanie zamienia w ciecz, następnie rozcieńcza w 1 kg. ciepłego oleju lnianego i takiejże ilości terpentyny. Odstawić w butelce do wyklarowania.
5. Lakier ochronny dla wilgotnych murów. Lasuje się 15 gr. wapna żrącego z 20 kg. wody, papkowatą masę wlewa do gorącego roztworu 10 kg. kauczuku i 100 gr. kwasu karbolowego. w 50 kg. wrzącego pokostu lnianego. Masę nakłada się w stanie gorącym i wrazie potrzeby rozcieńcza terpentyną. Gdy lakier stwardniał, ale jest jeszcze lepki, pokryte nim części murów, obkłada się grubym papierem do pakowania, a po kilku dniach ściany można tapetować, lub malować.
Lakiery kopalowe
1. 50 cz. dobrego rozdrobionego kopalu i 10 cz. terpentyny weneckiej roztapia się, mieszając, na miernym ogniu, dodaje następnie 17 cz. gorącego pokostu lnianego i, gdy ten połączył się ściśle z masą, 100 cz. ogrzanej terpentyny, poczem całość filtruje.
2. Dla introligatorów. 2 cz. mastiksu, po 10 cz. zachodnio indyjskiego kopalu, terpentyny i spirytusu winnego.
3. Dla mechaników. 1, cz. wschodnio-indyjskiego kopalu rozpuszcza się w 1 cz. terpentyny i do wystygłej cieczy dodaje 1 cz. benzolu.
4. Do mebli. a) 2 kg. kopalu Kauri, 1 kg. gorącego pokostu manganowego, 325 kg. terpentyny.
b) 2 kg. kopalu Manilla, 0,6 kg, gorącego pokostu lnianego, 2,9 kg. terpentyny.
c) 2 kg. kopalu Borneo, 0,4 kg. gorącego pokostu lnianego, 2,9 kg. terpentyny.
Lakiery kopalowe i bursztynowe
1. 80 cz. kalafonji bursztynowej, 40 cz. roztopionego kopalu, 100 cz. terpentyny i 10 cz. pokostu lnianego.
2. 70 cz. kalafonji bursztynowej, po 10 cz. pokostu lnianego i terpentyny weneckiej, 200 cz. terpentyny.
Ładne te lakiery używane są do pokrywania dobrze juz pomalowanych wyrobów.
Lakier introligatorski
a) 10 cz. szelaku, 1 cz. terpentyny, 30 cz. spirytusu winnego.
Lakier koszykowy
(Dla koszyków i innych plecionek).
Dobry olej lniany gotuje się tak długo, aby kropla, nalana na zimną, płytę kamienną, stała się tak lepką, że dotknięta palcem, dała się wyciągnąć w cienkie nitki. Z tego oleju lnianego miesza się 20-tą część z dobrym tłustym pokostem kopalowym, rozcieńcza lakier odpowiednią ilością terpentyny i dodaje do niego, w razie potrzeby, dobrze mieszając, odpowiedniego barwika, rozpuszczonego w benzolu.
Lakiery do miedziorytów, map i t. p.
1. Po 2 cz. kamfory i mastiksu, po 5 cz. sandaraku i bielonego szelaku, 80 cz. spirytusu winnego.
2. Pokosty nierozpuszczalne, pokrywają miedzioryty, mapy geograficzne, i papier, zupełnie niewrażliwą na wodę, zawsze elastyczną powłoką; przygotowuje się je w następujący sposób: 50 gr. dobrego kleju pozłotniczego rozpuszcza się w 1 l. wody, oblewa papier ciepłym roztworem i pozwala zupełnie wyschnąć. Następnie kładzie się papier na godzinę w roztwór 10 cz. octanu glinki, potem zmywa, suszy i gładzi. Papier taki można bez przeszkody myć wilgotną gąbką. Obecnie używa się do tego celu także bezbarwnego lakieru celuloidowego (p. t. Pokosty kauczukowe str. 116).
Lakier dla akwareli
1. 5 kg. maistiksu, 14 kg. spirytusu (95%), 2 Kg. terpentyny weneckiej.
2. 4 kg. sandaraku, 14 kg. spirytusu (95%), 4 kg. terpentyny weneckiej.
Lakier powozowy
1. Angielski. 1 kg. najlepszego kopalu Sansibar roztapia się, dodaje 2 kg. odleżałego gorącego oleju lnianego, całość stawia na ogień i gotuje tak długo, aż wystygła masa daje się ciągnąć w długie nici; następnie zlewa i miesza z 3,5 kg. amerykańskiej terpentyny.
2. Po 10 cz. kalafonji bursztynowej i roztopionego kopalu, 2 cz. pokostu lnianego, 800 cz. terpentyny.
3. Roztapia się 20 cz. kopalu, 30 cz. pokostu lnianego, 30 cz. terpentyny.
Lakiery do skóry. (p. w. Skóry str. 10 i 14)
Roztwór szelaku do lakierowania skóry należy zawsze najpierw oswobodzić od wosku, dla wystania lepszego połysku. Oczyszczanie szelaku od wosku wykonywa się najlepiej przez gotowanie z rozcieńczonym roztworem sody. Najlepszy stosunek jest: 100 cz. szelaku, 50 cz. sody, 2000 cz. wody. Jak tylko wosk w stanie roztopionym zebrał się na powierzchni, odstawia się naczynie w chłodne miejsce, zdejmuje stwardniały wosk, a ciecz filtruje. Z filtratu szelak wypada pisy zakwaszeniu w postaci ziarnistej masy, która, stopiona, posiada twardość surowego szelaku i przy gotowaniu w wodzie tak samo jak surowy mięknie, lecz nie roztapia się.
1. 0,5 cz. jasnego sandaraku, 0,5 cz. mastiksu, 2 cz. ciemnego szelaku, 1 cz. kalafonji, 0,5 cz. terpentyny weneckiej 12 cz. spirytusu winnego.
2. 2 cz. szelaku, 1 cz. sandaraku, 1 cz. mastiksu, 1 cz. benzoesu, 12 cz. spirytusu winnego.
3. Lakier asfaltowy (czarny wojskowy). Używa się przeważnie do lakierowania pasów, rzemieni i t. p. Stapia się po 10 cz. asfaltu górskiego i smołowego, jak również amerykańskiej żywicy świerkowej, po 2 cz. wosku i parafiny. Do roztopionej masy dodaje się 40 cz. dobrego pokostu lnianego i 2 cz. suchego błękitu paryskiego. Nagrzewa się następnie ciecz przy ciągłem mieszaniu tak długo, aż zacznie wydzielać ciężkie pary, Gdy wówczas ostudzona próbka daje się wyciągnąć w cienkie nitki, a gorąca kropka na papierze nie da plamy z tłustą obwódką, to można masę odstawić. Studzić należy tylko tyle, aby ciecz nie była zanadto gęsta, i dodać po 10 cz. terpentyny i benzolu. Skórę pokrywa się najpierw roztworem 11 cz. fiołkowej metylowej w 10 cz. mocnego alkoholu, a po wyschnięciu, gruntownie lakieruje. Powłoka lakieru ma błyszczący czarno-niebieski wygląd.
4. Lakier czarny. Wyróżnia się dużą elastycznością, raczej ciągliwością i nadaje skórze błyszczący czarny kolor. Używany błękit paryski musi być bezwarunkowo zupełnie czysty i ostro wysuszony, a olej stary i zupełnie przezroczysty.
Gotuje się 5 — 10% najlepszego błękitu paryskiego z dobrym olejem lnianym tak długo, aż próbka zafarbowanej na intensywny czarny kolor masy przeniesiona na kawałek skóry, po wystygnięciu wygląda ciągliwie i błyszcząco. Jeżeli lakier jest dobrze przygotowany, to kawałek pokrytej nim skóry, powinien się dać przegiąć kilka razy ostro, nie wywołując w tem miejscu pęknięć. Pokryta lakierem skóra powinna schnąć przy temperaturze 40 — 50°C.
5. Elastyczny nie łamiący się lakier. Po 30 cz. kalafonji,
gęstej terpentyny i oleju terpentynowego, 60 cz. sandaraku, 120
cz. szelaku, 900 oz. 90% alkoholu. Gdy wszystko się rozpuściło,
ciecz się filtruje.
Dla czarnego lakieru dodaje się następnie jeszcze 15 cz. dobrych sadzy, roztartych z niewielką ilością alkoholu.
Dla białego — biel kremser’ową albo cynkową.
Dla niebieskiego — ultramarynę.
Dla żółtego — żółtą chromową farbę.
Dla czerwonego — cynober.
6. Lakier francuski. 10 kg. szelaku stapia się z 5 kg. terpentyny, następnie rozpuszcza w 42 kg. spirytusu, poczem dodaje 1 kg. wyciągu kampeszowego, 0,3 kg. dwuchromianu potasu i 0,5 kg. siarczanu indyga.
7. Lakier do uprzęży. 4 cz. żółtego wosku rozpuszcza się w 16 cz. terpentyny i następnie dodaje 2 cz. błękitu berlińskiego, jak również 1 cz. sadzy, roztarte z niewielką ilością tłuszczu racicznego.
8. Lakier połyskowy. a) Skuteczny przepis jest następujący: 9600 gr. spirytusu (96%) i 400 gr. terpentyny nagrzewa się mieszając, następnie pomału, przy ciągłem mieszaniu, dodaje 1600 gr. szelaku pomarańczowego, i 400 gr. sandaraku. Gdy te substancje uległy rozpuszczeniu, dodaje się jeszcze 800 gr. terpentyny weneckiej, daje trochę ostygnąć i nareszcie dodaje 200 gr. najlepszych sadzy, rozrobionych z niewielką ilością octu, albo 125 — 150 gr. rozpuszczonej w spirytusie nigrozyny. Całą pracę wykonywa się najlepiej w kąpieli piaskowej. Przed użyciem należy lakier dobrze zmieszać.
9. Tani lakier połyskowy. 1 cz. czarnej smoły, szewckiej rozpuszcza się przez nagrzewanie w 4 cz. benzolu. Lakier ten schnie szybko i nadaje się do lakierowania skóry na obuwia, ponieważ zachowuje pewną elastyczność; jeżeli się chce ją powiększyć, to do roztworu należy dodać kilka % terpentyny.
7. Lakier złoty. Bielony szelak rozpuszcza się w podwójnej, potrójnej ilości mocnego spirytusu i dodaje tyle skoncentrowanego roztworu fuksyny diamentowej w alkoholu, aby powstała ciemno-czerwona ciecz; w ten sposób, gdy powłoka na skórze wyschnie, otrzymuje się zielonawo-złotą, błyszczącą powierzchnię, która mieni się na podobieństwo skrzydeł chrząszcza.
8. Czarne lakiery do skóry:
a) W 150 cz. spirytusu winnego rozpuszcza się 5 gr. wyciągu kampeszowego, dodaje roztwór 1 gr. dwuchromianu potasu i następnie 10 gr. szelaku i 50 gr. terpentyny. Lakier ten bezpośrednio po wyschnięciu posiada błyszcząco-czarny kolor. Jeżeli się chce dać mu odcień niebieski, to w gotowym lakierze rozpuszcza się 0,5 — 1 gr. indygokarminu;
b) 30 cz. szelaku rubinowego, po 1 cz. terpentyny weneckiej, sandaraku i oleju rycynowego, 5 cz. anilinowej i 150 cz. spirytusu winnego.
c) 200 cz. pokostu lnianego, 40 cz. sproszkowanej umbry, 80 cz. sproszkowanego asfaltu, 200 cz. terpentyny. Pokost lniany nagrzewa się dosyć silnie z asfaltem i umbrą w kotle żelaznym, miesza aż do zupełnego rozpuszczenia i do wystygłej masy dodaje terpentynę. Lakier musi być dosyć gęsty; po nałożeniu na skórę, daje po kilku godzinach ładnie błyszczącą powłokę o dużej trwałości.
d) 100 cz. kauczuku, 100 cz. benzyny naftowej, 100 cz. siarczku węgla, 400 cz. szelaku, 200 cz. czerni kostnej, 2000 cz. spirytusu winnego. Najpierw oblewa się kauczuk w butelce siarczkiem węgla i odstawia na kilka dni; gdy kauczuk napęczniał, dodaje się benzynę i spirytus winny, następnie sproszkowany szelak; nagrzewa się do mniej więcej 50° C. i pod koniec dosypuje czerni kostnej.
9. Ciemno-czarny brylantowy lakier do skóry. 129 kg. 95% spirytusu (denaturowanego), 30 kg. mielonego kopalu Manila i 19 kg. żywicy sandarakowej; wszystko to kładzie się do obracającej się beczki i wprowadza w ruch obrotowy, na mniej więcej 2 — 3 godziny, aż wszystko zostanie rozpuszczone. Wówczas nagrzewa się 5 kg. terpentyny weneckiej, lecz oleju rycynowego i dodaje do zawartości beczki, którą powtórnie wprowadza się w ruch obrotowy. Następnie filtruje się lakier przez płótno i dodaje 6 kg, nigrozyny, rozpuszczonej uprzednio w 25 kg, (ogrzanego w kąpieli wodnej około 30° C.) spirytusu, przemiesza dokładnie jeszcze raz i odstawia lakier na 14 dni. Po dwóch tygodniach dopiero można nim napełniać, przeznaczone do stopniowego użytku.
Lakiery do metali
1. Lakier do blachy.10 cz. asfaltu, 5 cz. kalafonji, 20 cz. pokostu lnianego, 8 cz. terpentyny.
2. Lakiery czarne do żelaza:
a) Lakier asfaltowo-naftowy: Topi się zwyczajny asfalt (smołę ziemną) w kotle i ciągle mieszając, dodaje tyle rektyfikowanej nafty, aż zimna próba osiągnie konsystencję, która umożliwi nakładanie lakieru pendzlem. Wysychanie tego pokostu można znacznie przyśpieszyć przez ogrzewanie; wytrzymuje on wysokie temperatury, posiada ładny czarny kolor, jest elastyczny, a więc stanowi najlepszą i najtańszą powłokę ochronną dla przedmiotów żelaznych.
b) 20 cz. asfaltu, 5 cz. kalafonji, 2 cz. sadzy, 50 cz. nafty.
c) Ozokerit topi się i nagrzewa do temperatury wrzenia wody. Blachy wyszorowane bezpośrednio przedtem piaskiem, zanurza się do tej masy, daje obcieknąć i zapala, trzymając je nad ogniem węglowym. Gdy ozokerit pali się już pewien czas, płomień po większej części gaśnie sam i żelazo wówczas pokryte jest dobrze trzymającą się, trwałą, czarną powłoką, która jest zupełnie odporna na działania atmosferyczne, a także na działanie kwasów i alkalji.
Lakier ten jest jednym z najtańszych środków ochronnych dla żelaza.
3. Lakiery złote (dla wyrobów metalowych):
a) 100 cz. bielonego szelaku rozpuszcza się w mocnym alkoholu, dodaje roztworu ½ cz. krystalicznego kwasu bornego w spirytusie winnym i farbuje lakier na żółto przez dodanie kwasu pikrynowego.
b) Sposób zanurzania. Aby otrzymać nieczuły na światło czerwono-złoty odcień zabarwienia, zanurza się przedmioty w bezbarwny, wolny od kwasów żywiczych, lakier (najlepiej w roztwór piroksyliny) i wystawia na działanie temperatury 80° C. przy dobrej wentylacji, aby powłoka piroksylinowa wyschła zupełnie dokładnie. Następnie wysuszone i ostudzone przedmioty zanurza się na sekundę do roztworu jakiegoś barwika alizarynowego (naprzykład 2 gr. barwika w 1000 gr. bardzo wysoko procentowego spirytusu). Po wyjęciu z roztworu barwika, należy przedmiot zanurzyć na krótki czas do zimnej wody.
4. Lakier złoty (dla białej blachy) 50 gr. miałko sproszkowanego krystalicznego octanu miedzi, rozpostartego cienką warstwą, zostawia się dłuższy czas w ciepłem miejscu, rozciera następnie proszek, który przyjął jasnobrunatne zabarwienie, z terpentyną i mieszając, dodaje jeszcze 150 gr. ogrzanego do 70° C, tłustego laku kopalowego. Gdy po mniej więcej ¼ godziny tlenek miedzi się rozpuścił, napełnia się masą butelkę i często mieszając zostawia kilka dni w ciepłem miejscu. Gotowym lakierem pokrywa się równo przedmioty, ogrzewa w suszarni i, zależnie od ogrzania, otrzymuje różne zabarwienia, które w miarę wzrostu temperatury zmieniają się od zielonej do żółtej, złoto-żółtej, pomarańczowej i brunatnej.
5. Lakier blacharski. 2 cz. żywicy elemijskiej, 10 cz. laku w ziarnkach, 6 cz. żywicy sandarakowej. 3 cz. terpentyny weneckiej, 60 cz. spirytusu winnego.
6. Lakier dla mechaników. (Wolny od kwasów lakier kryjący). 250 gr. sproszkowanej żywicy damarskiej rozpuszcza się w dużej butelce w 1 l. eteru naftowego, dodaje następnie ¼ l. 10% ługu sodowego i dobrze skłóca w ciągu 15 minut. Po odstaniu odcedza, zupełnie wolny od kwasów, roztwór etero-żywiczny z ługu. Lakier ten wyśmienicie nadaje się do pokrywania narzędzi metalowych.
7. Lakier dla mosiądzu. Po 1 cz. laku w ziarnkach i szelaku, 0,5 cz. terpentyny weneckiej, 30 cz. spirytusu winnego.
8. Lakier dla metali (odporny lakier dla miedzi).Dobry lakier bursztynowy nagrzewa się tak długo, aż stanie się tak płynnym, że da się nakładać pendzlem. Przedmiot miedziany pokryty lakierem odkłada się, aby lakier dokładnie wysechł a następnie ogrzewa tak silnie, aż lakier zaczyna dymić i brunatnieje. Jeżeli operację powtórzyć jeszcze dwa razy, to w końcu otrzymuje się powłokę, która w stosunku do swej odporności nadziałanie kwaśnych substancji przewyższa nawet emalję, lecz jest wrażliwą nawet na słabo alkaliczne ciecze.
9. Czarny brylantowy lakier dla metali. 1 cz. siarki topi się
aż zbrunatnieje i dodaje następnie 10 cz. terpentyny. Wyroby przeznaczone do lakierowania, muszą być najpierw ogrzane.
10. Lakiery dla wyrobów ślusarskich.
I. Amerykańskie:
a) 22 cz. asfaltu, 450 cz. gotowanego oleju lnianego, po 5 cz. minji i glejty ołowianej i 1,5, cz. odwodnionego siarczanu cynku, gotuje się w przeciągu 2-ch godzin, następnie miesza i rozpuszcza w 100 cz. wrzącego oleju lnianego z 4 cz. roztopionego bursztynu. Gotuje się masę tak długo, aż zupełnie ostudzona próbka, zastyga na podobieństwo smoły szewckiej; masę ostudzoną do 40° C. miesza się z 110 cz. terpentyny.
b) Po 22 cz. asfaltu i ciemnej żywicy Anime, jak również 550 cz. oleju lnianego gotuje się i miesza z 5 cz. ciemnego bursztynu, rozpuszczonego w 100 cz. oleju lnianego. Dalszy przebieg fabrykacji jak przy a).
c) Po 4 cz. glejty ołowianej i minji, 2 cz. cukru ołowianego, po
1 cz. szelaku i siarczanu cynku miesza się razem, podczas 5-6
godzinnego gotowania dodaje 100 cz. gotowanego oleju lnianego
a do ostygłej masy — 80 cz. terpentyny.
Wszystkie te lakiery są bardzo ciemne, mają silny połysk, a przedmioty należy w nich zanurzać.
11. Lakier brunatny dla czystych wyrobów ślusarskich wymagających suszenia w piecu:
10 cz. asfaltu syryjskiego lub „Gisonite”, 30 cz. odleżałego oleju lnianego, 20 cz. minji i glejty ołowianej nagrzewa się razem, aż masa daje się wyciągać w nici, odstawia, aby ostygła i dolewa 50 cz. terpentyny.
Czarny lakier terpentynowy (dla powierzchni metalowych).
1 cz. siarki gotuje się z 10 cz. terpentyny. Lakier ten na czystej powierzchni metalowej tworzy ciemno-brunatną powłokę, która przez ogrzewanie staje się ciemno-czarną i błyszczącą.
12. Czarny lakier dla metali i drzewa. 500 gr. spirytusu
drzewnego i 90—100 gr. sproszkowanego laku gumowego miesza się razem; tak samo 500 gr. benzyny ze sproszkowanym asfaltem. Oba roztwory, często mieszając, zostawia na 2—3 dni, poczem zlewa w równych częściach i dodaje miałkich sadzy; wrazie potrzeby można rozcieńczyć mieszaniną z równych części spirytusu i benzyny
13. Lakier spirytusowy, uniwersalny, dla metali, drzewa, papieru i t. p. Do 60 gr. bielonego szelaku, tyleż tłuczonego kopalu Manila i żywicy mastykowej, jak również 15 gr. terpentyny weneckiej dodaje się 1 kg. spirytusu 82—95% i wreszcie trochę tłuczonego szkła. Otrzymaną mieszaninę przy częstem skłócaniu odstawia się na 8—14 dni. Następnie dodaje się około 1 gr. kwasu bornego i filtruje. Przez dodanie rozpuszczonych w spirytusie farb anilinowych, otrzymuje się tak zwany lakier brylantowy do lakierowania butelek, tablic blaszanych i puszek.
14. Lakier woskowy (pokost dla mechaników). Składa się z 10 cz. białego wosku i 15—18 cz. benzolu. Rozcieńczony odpowiednio naftą lub lekkim olejem smolnym, lakier ten tworzy prawie niewidoczną powłokę, doskonale konserwującą połysk metalu.
Lakier politurowy
Dla tokarzy i rzeźbiarzy. 925 gr. pokruszonego laku w pałeczkach, miesza się z 875 gr. żywicy sandarakowej i mieszaninę oblewa 3 ½ l. 96% spirytusu w dużej, z szeroką szyjką, butelce. Odstawia się ją na przeciąg 8 dni w ciepłe słoneczne miejsce, miesza często, najlepiej grubą pałeczką szklaną, roztwór zlewa, dodaje 270 gr. terpentyny modrzewiowej (w najlepszym gatunku), odstawia na jeszcze 2—3 dni i filtruje przez watę szklaną. Żywica sandarakowa musi się cała rozpuścić, natomiast lak w pałeczkach może zostawić osad, który oblany jeszcze raz spirytusem i odstawiony na 8 dni, daje użyteczny lakier (p. w. pokost smołowcowy str. 117 i lakier tokarski str. 119).
Lakier dla listew do oprawy obrazów
1. Lakier złoty: 1,5 cz krwi smoczej (Sanguis draconis), 3 cz. gumigutty, po 4 cz. żywicy mastykowej i sandarakowej, 1 cz. szafranu, 20 cz. szelaku, 100 cz spirytusu winnego.
2. Złoty pokost lakierowy.10 cz. gumigutty, po 25 cz. żywicy mastykowej i laku w ziarnkach, 1 cz. szafranu, 150 cz. spirytusu winnego.
3. Lakier do listew złotych :
a) Ze słabym połyskiem: 5 cz. „Schuttgelb”, 40 cz. gumigutty, 5 cz. alkoholowego wyciągu z drzewa sandałowego, po 75 cz. szelaku i żywicy sandarakowej, 25 cz. terpentyny weneckiej i 900 cz. alkoholu.
b) Słabiej zabarwiony z silnym połyskiem: 30 cz. gamigutty, 3 cz. alkoholowego wyciągu z drzewa sandałowego, 200 cz. szelaku, 50 cz. żywicy sandarakowej, 25 cz. terpentyny weneckiej, 800 cz. alkoholu. Do roztworu dodaje się 20 cz. miałko sproszkowanego talku, silnie skłóca i filtruje.
4. Pokost do listew złotych. Po 25 cz. bursztynu i gumigut
ty, 20 cz. krwi Smoczej (Sanguis draconis), 100 cz. laku w ziarnkach, 1 cz. szafranu, 3 cz. drzewa sandałowego, 500 cz. spirytusu winnego.
Pokost ten musi stać dłuższy czas a następnie należy go przefiltrować. Lepiej jest barwniki, drzewo sandałowe i szafran traktować osobno spirytusem winnym i roztwór dodać do gotowanego pokostu. Dla czerwonawo-złotego odcienia należy użyć większej ilości czerwonych, dla blado-złotych — większe ilości żółtych barwników.
5. Różnokolorowe lakiery. Przygotowuje się łatwo w ten sposób, że do gęstego roztworu szelaku dodaje odpowiednią ilość barwnika anilinowego, rozpuszczonego w spirytusie winnym. W ten sposób otrzymać można czerwone, niebieskie, fiołkowe i zielone odcienie. Po wyschnięciu lakieru kolorowego, przedmioty pokrywa się jeszcze raz pokostem bezbarwnym.
Lakier rymarski
Po 5 cz. kalafonji, żywicy sandarkowej i terpentyny weneckiej, 1 cz. sadzy, 2 cz. żywicy mastykowej, 20 cz. szelaku, 100 cz. spirytusu winnego
Lakier do ścian okrętowych
20 kg. bieli cynkowej miesza się z 6 1. oleju lnianego i dodaje dc roztopionego łoju, który został pozbawiony wody przez silne ogrzewanie. Gdy dokładnie zmieszana masa przestygnie, dolewa się jako środka rozcieńczającego: z 7,5 cz. eteru nafdanego, 3 kg. żywicy damarskiej i 1 kg. kalafonji i dokładnie miesza w hermetycznie zamkniętem naczyniu.
Lakier do etykiet (do naczyń)
a) Etykiety nalepia się na dokładnie oczyszczone ścianki naczyń i po wyschnięciu pokrywa za pomocą pendzelka, aż poza brzegi, najpierw rozcieńczonem kollodjum, następnie po kilku minutach, rozgrzanym do płynnego stanu roztworem żelatyny (5:25). Stwardniałą już po krótkim czasie skórkę zwilża się jeszcze przed wyschnięciem kawałkiem waty, umoczonej w 407* roztworze formaliny. Wysycha ona szybko; posiada połysk lakieru i może być w te sposób jeszcze kilka razy pokryta, nie zmniejszając swej przezroczystości.
b) Do pokrywania obrazów, etykiet i t. p.: 150 gr. z gruba sproszkowanej żółtej żywicy, 7,5 gr. żywicy sandarakowej, moczy się na ciepło w 250 gr. spirytusu, ciągle mieszając, aż wszystko się rozpuści a roztwór stanie się przezroczysty, poczem należy odfiltrować i dodać tyle spirytusu, aby całość wynosiła 300 gr.
Lakier do tablic szkolnych
a) Rozpuszcza się 8 cz, szelaku w 70 cz. spirytusu winnego, rozciera razem, 8 cz. czerni paryskiej, 0,5 cz. błękitu paryskiego,
4 cz. palonej umbry, 10 cz. sykatywu i substancję tę łączy z roztworem szelaku przez ponowne rozcieranie. Ponieważ sama powłoka jest zbyt błyszcząca i łatwo się odkrusza można temu zapobiec przez dodanie odrobiny proszku pumeksowego, kredy i terpentyny weneckiej.
b) (Patentowany). 200 gr. kopalu rozpuszcza się w 400 gr. eteru i miesza z roztworem 1 kg. szelaku i 500 gr. żywicy sandarakowej w 4 l. alkoholu (90%), następnie z 150 gr. sadzy, 50 gr. ultramaryny, 30 gr. terpentyny weneckiej. 1 kg. subtelnego szmerglu „Naxos”. Po nałożeniu zapala się, — drugiej powłoki się nie zapala, lecz tablice odstawia do wysuszenia.
Lakier mydlany
Dobre łojowe mydło gotuje się z wodą deszczową, tak aby powstał przezroczysty roztwór, który należy przefiltrować jeszcze w gorącym stanie przez kilka gęstych chustek. Gdy roztwór został ponownie rozgrzany i rozcieńczony równą ilością wody deszczowej, dodaje się do niego tak długo otrzymanego na gorąco roztworu ałunu, dopóki osad będzie się jeszcze wytwarzał. Otrzymany osad przemywa się gorącą wodą, suszy i nagrzewa tak długo w kąpieli wodnej, aż stanie się przezroczysty. Oddzielnie nagrzewa się terpentynę prawie do wrzenia i dodaje do niej tyle otrzymanego powyżej osadu, aż uzyskany roztwór osiągnie konsystencję gęstego pokostu. Otrzymany w ten sposób lakier, wyróżnia się trwałością wobec wilgoci i posiada wysoką elastyczność.
Lakier do obuwia nadmorskiego
a) żółty. 15 kg. wody, 500 gr, krystalicznego boraksu 250 gr. technicznej gliceryny, 25 gr. technicznego amoniaku, 25 gr. białego szelaku, 80 gr. rozpuszczalnej w wodzie aniliny „żółtej 690”, 12,5 gr. formaliny.
b) Pomarańczowy. 15 kg. wody, 500 gr. krystalicznego boraksu, 250 gr. technicznej gliceryny, 25 gr. technicznego amoniaku, 2,25 kg. szelaku rubinowego, 88 gr. rozpuszczalnej w wodzie pomarańczowej „Orange R”, 30 gr. „brunatnej 2923″,
c) Jasno-forunatny. 15 kg. wody, 500 gr. krystalicznego boraksu, 200 gr. technicznej gliceryny, 25 gr. technicznego amoniaku, 2,5 kg. białego szelaku, 80 gr. rozpuszczalnej w wodzie aniliny „żółtej 690″, 30 gr. pomarańczowej „Orange R”, 12,5 gr. formaliny.
Glicerynę i amoniak miesza się razem, farby rozpuszczać należy w osobnem naczyniu w niewielkiej ilości wrzącej wody i roztwór ten dopiero wówczas nalać do kotła, gdy szelak się już rozpuścił.
Zmywający się lakier do tapet
1 l. nasyconego alkoholowego roztworu żywicy rozcieńcza się 1 l. wody i dodaje ¼ — ½ 1. octu. Wydzielającą się przytem żywicę należy zebrać, umyć i rozpuścić w benzynie. Otrzymuje się jasną ciecz, która, cienko rozsmarowana, po wyschnięciu mało lub wcale nie błyszczy.
Lakier dla skrzynek do herbaty
2 cz. żywicy damarskiej, 3 cz. pokostu lnianego i 4 cz. terpentyny stapia się razem i zabarwia dowolnie przez dodanie gumigutty, krwi smoczej (Sanguis draconis), lub asfaltu. Należy pokryć cienką warstwą i suszyć przez ogrzewanie.
Lakier terrakotowy
2 cz. żywicy mastylowej, 20 cz. szelaku, 5 cz. terpentyny weneckiej, 60 cz. spirytusu winnego.
Lakier zaponowy
2 cz, bezbarwnych odpadków celluloidowych oblewa się 20 cz. acetonu i odstawia w zamkniętem naczyniu na kilka dni, często skłócając, aż wszystko się rozpuści na gęstą, klarowną masę. Wówczas mieszając, dodaje się 78 cz. octanu amylu i lakier odstawia na kilka tygodni dla wyklarowania.
Lakiery celluloidowe
a) Niefarbowany celluloid rozpuszcza się w mieszaninie mocnego alkoholu i eteru, najpierw pęcznieje, a gdy po silnem skłócaniu roztwór zostawić w spokoju, nad nierozpuszczonym osadem zbierze się klarowana ciecz, którą można zlać. Lakier ten używa się jako bezbarwny, albo farbuje dowolnie przez dodanie barwików anilinowych.
(b) Tańszy sposób przygotowania lakieru celluloidowego jest następujący: Tak zwaną wełnę kollodiumową (t. j. rozpuszczalną pyroksylinę) kładzie się, aby ją osuszyć, na 36—48 godzin do dobrze zamkniętego naczynia, do którego wstawia się miseczkę z stężonym kwasem siarczanym. Następnie oblewa się ją w butelce 3—4 krotną ilością wagową eteru i 3—6 krotną ilością (wagową) mocnego spirytusu winnego. Po kilku dniach wełna kollodiumową w lwiej części uległa rozpuszczeniu; klarowną ciecz zlewa się i dodaje kamfory w stosunku 25—50% ilości wagowej, użytej na początku wełny. Otrzymany lakier celluloidowy jest wyśmienity.
Lakiery spirytusowe
1. 5 cz. kopalu Manilu, 5 cz. żywicy sandarakowej, 3 cz. terpentyny weneckiej, 25 cz. spirytusu (95%).
2. 5 cz. kopalu Manila, 5 cz. żywicy sandarakowej, 3 cz. rafinowanej żywicy, 3 cz. terpentyny weneckiej, 25,5 cz. spirytusu (95% ).
3. 5 cz. kopalu Manila, 5 cz. ciemnej żywicy sandarakowej, 5 cz. amerykańskiej żywicy, 3 cz. terpentyny weneckiej, 26,5 cz. spirytusu (95%).
4. 3 cz. żywicy sandarakowej, 2 cz. rafinowanej żywicy, 1 cz. terpentyny weneckiej, 10 cz. spirytusu (95%).
6. 3 cz. żywicy sandarakowej, 2 cz. żywicy mastykowej 2 cz. rafinowanej żywicy, 1 cz. terpentyny weneckiej, 11 cz. spirytusu (95%).
7. 3. cz. żywicy sandarakowej, 2 cz. rafinowanej żywicy, 1 cz. żywicy elemijskiej, 10 cz. spirytusu (95%).
8. 3 cz. szelaku rubinowego, 3 cz. gęstej terpentyny, 7 cz. żywicy amerykańskiej, 42 cz. spirytusu (95%).
9. 4 cz. bielonego szelaku, 5 cz. terpentyny weneckiej, 4 cz. żywicy sandarakowej, 19 cz. spirytusu (95%).
10. 2 cz. bielonego szelaku, 2 cz. terpentyny weneckiej, 6 cz. rafinowanej kalafonji, 16 cz. spirytusu (95%).
11. 4 cz. rafinowanego szelaku, 15 cz. terpentyny weneckiej € cz. spirytusu (95%), 4 cz. żywicy sandarakowej.
12. 4 cz. kopalu Manila, 4 cz. żywicy rafinowanej, 2 cz. terpentyny weneckiej, 13 cz. spirytusu (95%).
13. 5 cz. kopalu Manila, 3 cz. żywicy amerykańskiej, 3 cz. gęstej terpentyny, 17 cz. spirytusu (95%).
14. 4 cz. szelaku pomarańczowego, 3 cz. gęstej terpentyny, 5 cz. kopalu Manila, 28 cz. spirytusu (95%).
Lakiery spirytusowe kryjące, spirytusowe
1. Niebieskie:
a) 10 cz. lakieru bezbarwnego (spirytusowego), 3 cz. ultramaryny, 1 cz. bieli ołowianej.
b) 8 cz. lakieru bezbarwnego, 3 cz. ultramaryny, 2 cz. bieli ołowianej.
c) 7 cz. lakieru bezbarwnego, 2 cz. błękitu paryskiego, 0,5 cz. bieli ołowianej.
2. Brunatne:
a) 10 cz. lakieru bezbarwnego, 4 cz. brunatnej manganowej.
b) 10 cz. lakieru bezbarwnego, 4,5 cz. umbry.
c) 10 cz. lakieru bezbarwnego, 8,5 cz. Terra di Siena.
3. żółte:
a) 10 cz. lakieru bezbarwnego, 3 cz. żółtej chromowej.
b) 11 cz. „ „ 4 cz, żółtej cynkowej
c) 10 cz. „ „ 6 ochry.
4. Szare:
a) 10 cz. lakieru bezbarwnego, 3,5 cz. bieli ołowianej, 0,5 cz. sadzy.
b) 12 cz. lakieru bezbarwnego, 3,5 cz. bieli ołowianej, 0,5 sadzy, 1 cz. ultramaryny.
c) 13 cz. lakieru bezbarwnego, 4 cz. bieli ołowianej, 0,5 cz. grafitu.
5. Zielone:
a) 10 cz. lakieru bezbarwnego, 3 cz. zielonej chromowej, 1 cz. bieli ołowianej.
b) 11 cz. lakieru bezbarwnego, 4 cz. zielonej cynkowej.
c) 14 cz. lakieru bezbarwnego 2 cz. zielonej cynkowej, 2 cz. zielonej chromowej, 1,5 bieli ołowianej.
6. Pomarańczowe:
a) 11 cz. lakieru bezbarwnego, 4 cz. pomarańczowej chromowej.
b) 14 cz. lakieru bezbarwnego, 3,5 cz. minji, 2 cz. żółtej chromowej.
7. Czerwone:
a) 12 cz. lakieru bezbarwnego, 4 cz. czerwonej chromowej.
b) 11 cz. „ „ 2,5 cz. cynobru.
c) 12 cz. „ „ 1,5 cz. minji, 2,5 cz.
Usuwanie lakierów
Zwyczajny olejek fuzlowy miesza się z 1/3 cz. spirytusu i pokrywa tem obficie przedmiot, przeznaczony do oczyszczenia z lakieru; należy uważać, by jednakże nie wysechł; po 5—10 minutach lakier jest zupełnie miękki, tak że może być zdjęty nożem lub zmyty ścierką zmoczoną w benzynie. Następnie wyciera się przedmiot dobrze suchą ścierką i już może być nanowo szlifowany i lakierowany.