Fabrykacja mydła
Fabrykacja mydła wogóle dzieli się na pięć działów, a mianowicie:
1. „Zmydlanie” — tworzenie soli kwasu tłuszczowego przez działanie alkaljów na tłuszcze.
2. „Wysalanie” — oddzielanie mydła — znajdującego się w roztworze — od wody.
3. „Gotowanie na czysto” — zupełne zmydlenie zawartego jeszcze w roztworze tłuszczu — to ostatnie nie ze wszystkimi gatunkami mydeł.
4. „Szlifowanie” lub „napełnianie” — oczyszczanie mydła od wszelkich mechanicznych domieszek, jakie się w nim znajdować mogą i napełnianie pewną ilością wodyt przez co tracą na dobroci, ale zyskują na cenie.
5. „Marmurowanle”.
1. Zmydlanie
Tworzenie „kleju” mydlanego. Gotowanie mydła na otwartym ogniu uskutecznia się w wielkim kotle z żelaza kutego. Wielkość kotła zależy oczywiście od ilości, jaką zamierza się wytwarzać — zwykle wybiera się taką wielkość (lub tak kocioł urządzić należy), aby robotnikom dogodnie było mieszać znajdującą się w kotle masę. Na każde 100 kg. tłuszczu kocioł winien posiadać ½ mtr.3 objętości, gdyż mydło podczas gotowania pieni się i wznosi, co grozi wykipieniem; z tego powodu objętość jego musi znacznie przekraczać objętość tłuszczów i ługu przeznaczonych do fabrykacji. Sam kocioł nie musi nawet być tak wielki gdyż tylko dolna jego część poddana jest bezpośredniemu działaniu ognia, lecz można mu naddać odpowiedniej wysokości ściany (z drzewa lub muru). Kocioł razem z nasadą stanowi stożek z lekko pochylonemi ku dołowi ściankami. Oprócz tego u dołu kotła powinna znajdować się rurka z kranem do odlania ługu po ukończonem gotowaniu.
Do kotła wrzuca się odważoną ilość tłuszczu i niezbędną do jego zmydlenia ilość ługu, poczem wszystko nagrzewa aż do wrzenia. Zwykle postępuje się w ten sposób, że tłuszcz dodaje się do ługu małemi porcjami. Cała zawartość kotła zamienia się wkrótce w mleczną ciecz, która powstaje wskutek rozpadu tłuszczu na bardzo drobne kropelki. Dobry stosunek tłuszczu do ługu poznaje się po tern, że po pewnym czasie ciecz jaśnieje i tworzy się klej mydlany.
Rzadko jednak udaje się odrazu dobrać odpowiedni stosunek tłuszczu i ługu, aby nastąpiło całkowite zmydlenie. W praktyce bowiem okazuje się, że materjały surowe nie są takie, jakiemi je mieć chcemy; znajdujący się nadmiar ługu lub tłuszczu poznaje się po tern, że klej bardzo długo pozostaje mętny.
Pewne praktyczne próby wykazują dokładnie, czego jest za wiele lub za mało. Kropla cieczy z kotła opuszczona na szkło (lub paznogieć) może po zastygnięciu przedstawiać białą plamę, otoczoną jasnym przeświecającym pierścieniem co świadczy o nadmiarze tłuszczu
2. Kropla, która długo pozostaje mętną — wykazuje nadmiar ługu.
3. Kropla jasna, która krzepnie na jednolitą masę dowodzi, że stosunek składników był odpowiedni.
2.Wysalanie
Wysalanie ma, zależnie od tego, czy został użyty ług potasowy, czy sodowy, podwójny lub pojedynczy ceł. W pierwszym wypadku (t. j. przy używaniu ługu potasowego) chodzi o to, aby po pierwsze: mydło potasowe zamienić w sodowe i po drugie: uczynić mydło nierozpuszczalnem w wodzie i tym sposobem oddzielić od gliceryny. W drugim wypadku mydło oddziela się tylko od gliceryny.
Niektóre mydła, naprzykład kokosowe, stanowią w tym wypadku wyjątek, gdyż pozostają rozpuszczone nawet w wodzie, zawierającej dużo soli kuchennej. Przy takich mydłach wysalanie uskutecznia się przez dodanie bardzo mocnych ługów, które przez odjęcie wody również powodują wydzielenie mydła z roztworu.
Po dodaniu soli kuchennej i dalszem gotowaniu mydło wydziela się dość szybko i pływa na wodnistej cieczy, tak zwanym ługu spodnim, zawierającym oprócz gliceryny i chlorku potasowego także inne nieczystości. Przy prawidłowo przeprowadzonem wysalaniu ług spodni nie powinien zawierać więcej, niż ½ —1% soli kuchennej; jeżeli się używa za dużo soli, to przechodzi ona bez pożytku do ługu spodniego.
3. Gotowanie na czysto
Operację tę — uważaną obecnie za przestarzałą — stosuję się o ile chodzi o ulepszenie mydła t. j. aby zawierało mniej wody. Przy gotowaniu mydło silnie się pieni, wznosi; tworzy duże pęcherze. Po wystudzeniu mydło powinno sformować listkowatą, elastyczną i suchą substancję, znaczy to że zawiera bardzo mało wody.
4. Szlifowanie lub napełnianie
Uskutecznia się w ten sposób, że po wysalaniu i gotowaniu na czysto pozostawia się mydło w dalszym ciągu na spodnim ługu i podkłada silny ogień tak, aby ług się zagotował; i aby wielkie płaty mydła zaczęły się ukazywać a cała powierzchnia mydła przyjęła ciemno żółty kolor. Wtedy można ogień wygarnąć z pod kotła. A gdy po kilku godzinach mydło ostygnie i obce ciała odpadną wylewa się do form. Jak szlifowanie, tak i napełnianie ma na celu powiększenie ilości mydła wodą, a polega to na tern, że po szlifowaniu odlewa się ług spodni i do czystego, przeznaczonego już do krzepnięcia mydła, dolewa po trochu, ciągle mieszając, żądaną ilość wody (ewentualnie i inne dodatki).
5. Marmurowanie
Marmurowanie może być przedsięwzięte tylko wówczas, gdy mydło posiada odpowiednią rzadkość, t. j. jeżeli jest dość „napełnione”, wodą (liche), bo mydło ugotowane na twardo nie da się marmurować. Proces ten uskutecznia się w ten sposób, ze rozcieńczoną ultramarynę wlewa się do form z mydłem i cienkim patykiem, porusza, aby powstały te charakterystyczne żyłki marmuru. Dla innych kolorów stosuje się inne barwniki, naprzykład: dla szarego — czerni ziemnej (na 1000 kg. mydła 40—80 gr.) dla czerwonego — czerwonego bolusu (na 1000 kg mydła 100—150 gr.).
Stosunek ilości tłuszczu i ługu
| Łoju | 273 | 137 | 105 | 80 | 322 | 129 | 97 | 72 |
| Kwasu oleinowego | 287 | 147 | 110 | 84 | 333 | 133 | 100 | 75 |
| Oleju palmowego | 300 | 150 | 115 | 89 | 345 | 138 | 103 | 77 |
| Oleju kokosowego | 350 | 175 | 135 | 103 | 405 | 162 | 122 | 90 |
Liczby drukowane tłustym drukiem oznaczają ilości ługu, przy którym zmydlenie następuje najlepiej.