A. MYDŁA TWARDE

Mydło ziarniste łojowe (kernowe)

Przy mydłach a łoju zaleca się używanie 2-ch ługów różnej mocy; zaczyna się od ługu słabszego i dodaje po upływie ½ go­dziny mocniejszy. Najwłaściwszem jest ¼ część całej ilości łu­gu, potrzebnego do zmydlenia danej ilości tłuszczu, wlać do kotła, zagotować i następnie porcjami dokładać tłuszcz. Przy od­powiedniej mocy a także ilości ługu tłuszcz łączy się natych­miast z ługiem i powstaje powoli mleczna ciecz, która w miarę postępowania reakcji, t. j. tworzenia się tak zwanego kleju my­dlanego, bardziej gęstnieje, staje się jaśniejszą i opalizuje. W początkach procesu zmydlania powstaje zwykle bardzo wielka ilość szumowin, które stopniowo zaczynają ustępować, zupełne zniknięcie szumowin oznacza zwykle zakończenie procesu zmyd­lania, t. j. utworzenia się kleju mydlanego. Gotowy klej mydla­ny musi mieć wygląd zupełnie jednolitej masy, która na łopacie (mieszadle) układa się w grubą warstwę i ścieka w postaci cien­kich błyszczących nitek.
Znajdowanie się w mydle za mocnego ługu poznaje się po tem, że tłuszcz i ług złączyć się nie chcą i znajdujący się pod tłu­szczem ług przerywa warstwę tłuszczu i wydzielając obfite ilo­ści pary wychodzi na wierzch, nie zmydlając jednakże tłuszczu. Najprościej usuwa się tę wadę w ten sposób, że ług rozcień­cza się wodą, aż do odpowiedniego stopnia. Ze zbyt słabym łu­giem (starym i zanieczyszczonym kwasem węglowym z powie­trza) również nie następuje połączenie tłuszczu. Taki ług po­znaje się najłatwiej po tem, że przy połączeniu z kwasami silnie się pieni.
Kiedy proces tworzenia się kleju mydlanego jest ukończony, kropla na szkle jest całkowicie jednostajna i łatwo się daje ze szkła zsunąć — można przystąpić do wysalania.
Wysalania dokonywa się zapomocą soli kuchennej, chociaż w ostatnich czasach zastępują sól mocnym żrącym ługiem sodo­wym. Przy wysalaniu odłączenie mydła od ługu następuje nie momentalnie, lecz dopiero wtedy, kiedy się sól rozpuści; ponie­waż sól rozpuszcza się powoli, . więc i odłączenie mydła odbywa się w odpowiednim czasie; klej mydlany ścina się w białe kła­czki mydła, pomiędzy któremi ukazuje się przezroczysty ług spodni. Koniec wysalania, poznaje się po tem, że mydło prze­wala się w kotle dużemi płatami i na powierzchni tworzy się rodzaj kożucha, a tworzące się pod nim pary rozdzierają go na płaty.
Po skończonem wysalaniu gasi się ogień i zawartość kotła zo­stawia na kilka godzin w spokoju, aż mydło oddzieli się zupeł­nie od ługu spodniego, który wypuszcza się zapomocą znajdują­cej się na dnie rury.
Przystępuje się teraz do gotowania na czysto, aby zakoń­czyć niedokończone (niekorzystne) poprzednio zmydlenie. Przy gotowaniu na czysto dodaje się do mydła pomału małemi por­cjami ługu (18 d 20° B.). Spoczątku mydło gotuje się jeszcze z wytwarzaniem znacznej ilości piany, gdy ona zniknie — goto­wanie ukończone. Mydło teraz jest gotowe i może być rozlane w formy.
W wypadkach,   gdzie użyto bardzo nieczystych   surowców, mydło było zbyt ciemne; należy wtedy usunąć ług spodni i my­dło gotować ciągle z świeżemi ilościami słabego ługu, lub w ra­zie dokładnego zmydlenia tylko z wodą i ponownie wysalać.
Gdy rozporządza się czystemi surowcami i kocioł posiada objętość uniemożliwiającą wykipienie masy, to można całą ro­botę znacznie uprościć. Pali się mianowicie po wysoleniu dalej, nie usuwając uprzednio ługu spodniego. Wygotowuje się w ten sposób mydło już na czysto.
Gdy chodzi o to, aby otrzymać mydło ziarniste, które nie jest zbyt twardo i nie trudno rozpuszczalne, to mydło się „szlifuje” i napełnia, jak podano wyżej.
W wielu wypadkach wagę mydła podnosi się nie dla zysku, lecz aby otrzymać ładne marmurowanie, które przez dużą ilość kupujących bywa uważane za cechę dobrego mydła.

Mydło olejowe weneckie lub marsylskie

Do fabrykacji mydła używa się oliwy, która nie może już być użyta do jedzenia. Zmydlemie prowadzi się w szczególnie du­żych kotłach z metalową nasadą. Zwykle używa się kotłów ta­kiej wielkości, że pozwalają na przerobienie odrazu 2000 kg. oliwy.
Oliwę (2000 kg.) nalewa się do kotła, dodaje około 500—550 ltr. bardzo słabego ługu sodowego (6—9°B.) na zimno i dobrze miesza, przyczem oliwa z ługiem tworzy rodzaj emulsji, przez co przyśpiesza się znacznie następujące potem zmydlenie. Podczas mieszania doprowadza się mieszaninę powoli do wrzenia i gdy to nastąpiło, dodaje świeżego mocnego ługu. Przy doda­waniu ługu postępuje się podług następującego sposobu: z doświadczenia wiadomo, że do zupełnego zmydlenia potrzeba razem 5000 kg. ługu o mocy 20° B. Ług ten nalewa się do kotła tylko małemi ilościami (po 100 litr.) i po każdem dolaniu gotuje tak długo, aż zawartość kotła zaczyna się podnosić. Tak długo dodaje się ługu, aby mydło nawet po dłuższem gotowaniu pozostawało jeszcze wyraźnie alkaliczne. Po skończeniu tworzenia się kleju zostawia się mydło przez noc w spokoju, wy­puszcza następnie ług spodni i wysala gotowe mydło.
Wysala się ługiem, który zawiera tylko małą ilość ługu sodo­wego, lecz za to dużo soli kuchennej i posiada gęstość około 10° B. Tego ługu używa się około 1000 kg.
Przy szlifowaniu mydło tworzy z początku duże płyty, ale stanie się bryłowatą, miękką masą — mydło olejowe ziarniste. Cza­sem mydło rozpuszcza się jeszcze raz i ponownie wysala. Za­miast tego gotowania na czysto zostawia się mydło dzień w spo­koju i poddaje go szlifowaniu lub napełnianiu. Mydło, oddzie­lone od ługu wysalanego, stapia się z 600 do 750 1. tego słabe­go ługu, który używano w początku zamydlenia, roztopione my­dło wprawia w ruch i znów małemi porcjami dodaje do 5000 l. ługu, przyczem następujące po sobie porcje są coraz to słabsze i w końcu posiadają gęstość 2° B.
Przy szlifowaniu mydło tworzy z początku duże płyty, ale sta­je się coraz rzadsze i przy wystygnięciu nie oddziela się już od ługu. Gdy całą ilość ługu wniesiono już do kotła i mydło posia­da wyżej wspomniane własności, to szlifowanie zostało ukoń­czone i pozostaje tylko rozlać mydło w formy.
W naszych warunkach oliwa jest zbyt droga do fabryka­cji mydła, używa się przeto kombinacji innych tłuszczów, które w zupełności zastępują oliwę:
1. 600 kg. oliwy, 600 kg. oleju orzechowego, 800 kg. oczy­szczonego łoju.
2. 600. oliwy, 800 kg, oleju orzechowego, 600 kg. smal­cu.
3. 400 kg. oliwy, 400 kg. oleju kokosowego, 800 kg. smal­cu, 400 kg. oczyszczonego łoju.
4. 1000 kg. oleju palmowego, 600 kg. oleju sezamowego, 400 kg. łoju. Mydło przygotowuje się w ten sam sposób, jak prawdziwe olejowe; tylko przy użyciu przepisu 3 olej kokoso­wy zmydła się oddzielnie i dopiero gotowe kleje mydlane mie­sza razem.

Mydło oleinowe

Kwas oleinowy jako taki posiada własność bezpośredniego rozkładania węglanów alkalicznych; z tego powodu przy fabrykacji tego mydła nie jest koniecznem używanie ługów żrących, lecz można użyć odrazu suchego węglanu sodowego (sody).

a) Mydło oleinowe przygotowane zapomocą sody.

Sodę używa się w mieszaninie jednej części sproszkowanej prażonej sody (bezwodnej) z równą częścią sproszkowanej zwy­kłej krystalicznej sody. Proszek ten dodaje się porcjami do znajdującego się w kotle kwasu oleinowego (produkt poboczny przy fabrykacji świec stearynowych), który nagrzewa i utrzy­muje w ciągłym ruchu przez mieszanie. (Dla zwyczajnych my­deł do kwasu oleinowego dodaje się także 5—6% żywicy świer­kowej). Po dodaniu sody natychmiast zaczyna się wydzielać kwas węglowy, powodując silne burzenie się masy. Gdy burze­nie się ustało, dodaje się świeżą porcję sody, nagrzewa w dal­szym ciągu i postępuje w ten sposób, aż zostanie spotrzebowana cała ilość sody. Gdy klej mydlany przy próbie na szkle posiada odpowiednią konsystencję, to operacją skończona i mydło może być natychmiast wylane w formy.

b) Mydło oleinowe przygotowane zapomoca ługu sodowego.

Z powodu silnego burzenia się mydła, otrzymywanego zapomocą sody (kwas oleinowy może zajmować najwyżej trzecią część objętości kotła), wielu fabrykantów woli zmydlanie wyko­nywać także zapomocą ługu. Używa się w tym celu mocnego ługu (20—25° B.), nalewa odrazu połowę ilości ługu do kotła, zagotowuje i dolewa, ciągle mieszając, kwas oleinowy. Zmydlenie następuje bardzo szybko — brakujący jeszcze ług dodaje się porcjami, aż mydło zaczyna się gotować w dużych płytach. Zwykle dodaje się tyle ługu, żeby mydło było słabo alkaliczne. Jeżeli wzmocnić ogień, to przez wyparowanie wody można wy­dzielić mydło, co można jeszcze przyśpieszyć dodaniem soli.
Wysolone mydło zostawia się w spokoju, aż się oddzieli od ługu spodniego i piana prawie zupełnie zniknie z powierzchni, następnie nalewa w formy i miesza do zupełnego skrzepnięcia.
Mieszanie to konieczne jest z tego względu, aby zmieszać różne powstające przy tern mydła.
Dla zupełnego zmydlenia 1000 kg. kwasu oleinowego potrze­ba 517,5 kg. czystej sody krystalicznej, ponieważ jednak osta­tnia nigdy nie bywa czysta w sprzedaży, więc używa się 540— 560 kg., i poddaje prażeniu. Sody prażonej na 1000 kg. kwasu oleinowego potrzeba 190 kg.

Mydło z oleju palmowego

Zwykle używa się czystego oleju palmowego lub też dodaje do niego kwasu oleinowego. Rozróżnia się żółte i białe mydło palmowe; pierwsze przygotowuje się z surowego oleju palmo­wego, drugie — z bielonego, żółte mydło posiada też przyjemny zapach surowego oleju palmowego.
Olej palmowy zmydla się odrazu z mocnym ługiem (20—25° B.). Przez kilkogodzinne nagrzewanie oleju palmowego z ługiem, przy ciągłem mieszaniu otrzymuje się zupełnie jednostajny klej mydlany, który utrzymuje się w stanie ciekłym przez 12 — 18 godzin, aby wszelkie nieczystości osiadły na dnie, a następnie napełnia formy.
Wysalanie mydła palmowego ziarnistego należy zastosować tylko wtedy, gdy użyty ług był zbyt słaby; przy użyciu niecne­go ługu wysalanie jest zupełnie niepotrzebne, ponieważ krze­pnące mydło posiada dostateczną gęstość. Wydajność mydła w ostatnim wypadku jest największa, gdyż cała ilość gliceryny i ługu spodniego pozostaje w mydle.

Mydło woskowe (białe)

Mydło nie przygotowuje się nigdy wyłącznie z jednego gatun­ku tłuszczu, lecz zmydla się zawsze różne tłuszcze. Zwykle uży­wa się mieszaniny oleju palmowego, kokosowego i łoju w takim stosunku, że na 100 cz. łoju przypada 12—15 cz. oleju kokosowego i 8—10 cz. oleju palmowego.
Najpierw zmydla się najtrudniej rozkładający się tłuszcz, łój, oddziela otrzymane mydło ziarniste od ługu spodniego, do­daje do gotowego mydła olej kokosowy i palmowy i przez na­grzewanie z roztworem sody (20° B.) zmydla resztę tłuszczów. Roztwór sody powinien być w nadmiarze.
Gotowe mydło wysala się tylko częściowo, na każde 1000 kg. mydła bierze się tylko około 25 kg. soli kuchennej, przez co mydło nie warzy się, lecz tworzy gęsty klej., którego wierzchnie warstwy są wolne od nieczystości i dają czyste, białe mydło. Ciemniejszą część kleju mydlanego, znajdującego się w niższych warstwach, wysala się większą ilością soli i otrzymuje w ten sposób jeszcze dobre, ziarniste mydło, ciemniejsze od pierwsze­go-

Mydło żywiczne

Czysta żywica daje zawsze tylko miękkie, kleiste mydło; z tego powodu żywicę można używać tylko jako dodatek do innych tłuszczów i w tym wypadku nie należy przekraczać 30%, jeże­li się chce otrzymać twarde mydło.
Po większej części zmydla się 600—700 kg. łoju z 50—100 kg. oleju palmowego i 200—300 kg. żywicy. Najodpowiedniej jest postępować w taki sposób, że naprzód zmydla się łój, do niego dodaje olej palmowy i znów zmydla; żywicę zamienia się oddzielnie w mydło, mydło żywiczne miesza następnie z olejem palmowym, ciągle mieszając zagotowuje, gotuje na czysto i na­pełnia formy.