(p. dalej: oleje i tłuszcze)
Smar dla samochodów
Miesza się w kotle przy miernem podgrzewaniu 60 kg. oleju specjalnego (nazyw. też Germania II lub specjalny II), 10 kg. oleju cylindrowego do pary przegrzanej „Matchles” i 30 kg. jasnego amerykańskiego cylindrowego.
Smar dla rowerow
40 gr. wosku stapia się z 100 gr. tłuszczu i dodaje przy ciągiem mieszaniu po 15 gr. oleju kajaputowego i naturalnego kamforowego, aż do otrzymania konsystencji masła. Oddzielnie przygotować należy mieszaninę z 15 gr. potrójnego amoniaku żrącego, 45 gr. tłuszczu, wełny i do pierwszego roztworu dodaje drugi.
Smar do łańcucha rowerowego
12,5 cz. subtelnie miałkiego granitu, 25,5 cz. łoju, 3 cz. wosku ziemnego (ceresyny), 12 cz. oleju wazelinowego gęstości 0,885.
Smar do lin konopnych
Łój pokrojony na drobne kawałki, topi się na wolnym ogniu, przecedza przez druciane sito do drugiego naczynia i mieszając dodaje piątą część (na wagę) oleju lnianego. Do tej mieszaniny dodaje się wreszcie 15-tą część wazeliny. Smar w letnim stanie nakładać drewnianą łopatką na linę i rozcierać szmatą.
Smary stałe do maszyn
Smar Tovot‘a.
Tak zwane smary Tovota, żywiczne etc. składają się prze¬ważnie z połączeń glinki, wapna lub magnezji tylko z olejem mineralnym lub również z olejem roślinnym; służą do smarowania różnych części maszyn, mianowicie parowych o wysokiem ciśnieniu. Dla otrzymywania tych smarów używa się najczęściej wapna. Znane są trzy sposoby. Przytaczamy jeden z nich: Do wmurowanego żelaznego kotła, pojemności 850—900 1., przechodzącego ku dołowi w stożek, wlewa się 150 kg., wolnego od parafiny, żółtego oleju mineralnego gęstości 0,9; 150 kg. odkwaszonego oleju rzepakowego i dodaje 37 kg. czystego białego wapna (bez piasku, najlepiej wapno z marmuru) zlasowanego na gęstą papkę. Pod kotłem rozpala się ogień, a gdy zawartość kotła, przy ciągłem mieszaniu, podniesie się do jego połowy, zmniejsza się ogień przez przysypanie go popiołem. Następnie dodaje się 1 ½ kg. ługu sodowego 28°B i 1 ¼ kg- kalafonji i czeka na dokładne zmydlenie całej masy, która daje się wtedy wyciągać w grube szerokie nitki, a próbkę położoną na szkle, po ostygnięciu można krajać nożem, jak mydło. Gdy się prze¬konano o zupełnem zmydleniu, należy porcjami dolewać resztę (400—500 kg) oleju mineralnego, uprzednio podgrzanego. Pod¬czas dodawania ogień należy znów rozpalić; wszystko dobrze zagotować i ogień wygarnąć spod kotła. Smar pozostawia się w kotle jeszcze około 3-ch godzin, aby znajdująca się w nim woda wapienna mogła się oddzielić, poczem należy zbierać smar ostrożnie czerpakiem — do naczynia z mechanicznym mieszadłem, w którem miesza się, aż otrzyma pożądaną konsystencję i daje się wyciągnąć w krótkie, delikatne nitki.
Smar stały, otrzymany z oleju mineralnego o cięż. wł. 0.9, przez następne prasowanie lub walcowanie otrzymuje bardzo ładny wygląd. Innemi zestawieniami są: I 100 kg. oleju mineralnego, 30 kg. ol. lnianego, 20 kg. ziemnego (z gałuchy, orze¬chów ziemnych) 5 kg. magnezji, 4 kg. wapna. — II 100 kg. oleju mineralnego, po 25 kg. oleju lnianego i ziemnego, 10 kg. wapna. — III Po 100 kg. oleju mineralnego i żywicznego, 50 kg. rzepakowego, 75 kg. ol. lnianego, 25 kg. wapna. — IV 100 kg. oleju mineralnego, 30 kg, ol. lnianego, 20 kg. ol. ziemnego, 10 kg. barytu. — V 100 kg. ol. mineralnego, 40 kg. ol. rzepakowego, po 10 kg. ol. kokosowego i wapna. — VI 100 kg. oleju mineralnego, po 30 kg. ol. rzepakowego, 20 kg. ol. ziemnego, 15 kg. wapna. Farbuje się olejem palmowym lub żółtą aniliną rozp. w tłuszczach, farbę wlewa się do smaru razem z podgrzanym olejem. Ewentualne farbowanie: 5 kg. oleju palmowego lub (tańsze) 100 kg. żółtej aniliny rozp. w tłuszczach.
Oleje maszynowe
a) Oleje do cylindrów. Suwaki i cylindry parowego wymagają oleju śliskiego, aby możliwe zmniejszyć tarcie przesuwających s;ę powierzchni. Lepkość wł. powinna wynosić 4,1 przy lOO°C, można ją odpowiednio zwiększyć przez dodanie łoju, ole¬ju racicznego lub oliwy, przytem trzeba pilnie zwracać uwagę, aby łój nie zawierał kw. siarczanego, który przy rozgrzaniu ni¬szczy trące się części. Oleje cylindrowe powinny posiadać wysoką temp. zapłonięcia, a mianowicie pomiędzy 300—360°C.
b) Olej dla prądnic (dynamomaszyn). Możliwie czysty olej mineralny o lepkości właść. 7,6 przy 50°C, oczyszczony z piasku i t. p. domieszek daje swoją kosystencją, gwarancję przeciw jełczeniu i żywiczeniu.
c) Olej dla silników (motorów). Silniki gazowe, naftowe, benzynowe i do zgęszczonego powietrza, smaruje się tylko jednym olejem; nadają się do tego czyste oleje mineralne o lepk. wł. koło 7,5 przy 50°C, do których przy większych maszynach dodaje się jeszcze trochę oleju roślinnego lub zwierzęcego. To samo można powiedzieć o smarowaniu małych lokomobil.
d) Oleje do transmisji. Do tego celu nadają się wogóle ciemne smary mineralne o lepk. wł. około 6,9 przy 50°C, lub też tłuste o lepk. wł. 6,2 przy 50°C.
e) Olej do turbin. Do smarowania panwi storcowych używa się lepkiego śliskiego oleju, który może być zmieszany z olejem roślinnym lub zwierzęcym. Miesza s:ę, nagrzewając miernie 100 cz. rektyf. oleju żywiczego z ½ cz. oliwy.
Smar dla mniejszych maszyn i aparatów mechanicznych
Do wrzecion grawerskich, maszyn do szycia, maszyn pończoszniczych etc., które się szybko obracają, potrzeba dla czopu, cieczy tłuszczowej, która nie żywiczeje, Najodpowiedniesza jest zwykła, chemicznie czysta, lecz bezwodna gliceryna. Posiada ona tę własność, iż nie zostawia tłustych plam, dlatego też szczególnie zaleca się dla maszyn do szycia, gdzie może zachodzić obawa zniszczenia drogich maetrjałów podczas roboty.
Smary do maszyn rolniczych
Szkodliwe własności tłuszczów i olei, (uszkadzanie części metalowych, niejednostajne działanie przy zmianie warunków atmosferycznych) można usunąć przez nagrzanie stopionego tłuszczu z roztworem sody i mieszanie przez dłuższy czas. Otrzymujemy w ten sposób t. zw. smary emulsyjne, do których jeszcze często dodajemy mydła lub sproszkowanego słoninika dla otrzymania żądanej własności smaru. W nowszych czasach używa się do smarowania maszyn również olei mineralnych, mianowicie, odpadków pozostałych po destylacji surowych. Oprócz dobroci smaru ma też znaczenie sposób smarowania. Aby utrzymać łożyska w porządku, trzeba wszystkie łożyska smarować codziennie przed rozpoczęciem roboty; następnie należy uważać na to, aby łożyska nie były zabrudzone, a otwory do oliwy otwarte. Do czyszczenia najlepiej nadaje się nafta.
Środki zgęszczające dla olei mineralnych
środkiem takim jest kwas tłuszczowy z glinką. 10% jej roztwór w oleju mineralnym przedstawia brunatną, lepką, gęstopłynną masę, spotykaną w handlu pod nazwą płynnej żelatyny, choć nic wspólnego z nią niema. Dodanie glinki wywołuje musowanie oleju, a przez wydzielenie mydła glinkowego, szczególnie w obecności wody, umożliwia smarowanie maszyn.
Smary do wozów
a) Marka ,,Prima” lub „Naturel” składa się z 75 cz. jasnej oliwy, 10 cz. wapna lasowanego i 15 cz. oleju żywiczego.
b) „Excelsior“ (w przednim gatunku, utlenia się na fiołkowo) składa się z 64,5 cz. jasnego oleju niebieskiego, 9,5 cz. wapna lasowanego, po 13 cz. oleju ślazowego i niebieskiego żywiczego.
c) „Lubrikator“ (w prz. gat., czarno połyskujący) składa się z 36 cz. oleju niebieskiego i 36 cz. osadu naftowego (mazutu), 12,5 cz. wapna i 16,5 cz. oleju żywiczego.
d) „Merkantil” (czarny) składa się z 20 cz. oleju niebieskiego secunda, 23 cz. osadu naftowego, 8,5 cz. wapna, 40 cz. gipsu i 8,5 cz. oleju żywiczego. Olej mineralny miesza się z suchem wapnem i po półgodzinnem odstaniu przesiewa do barył¬ki, mieszając deszczułką. Potem dodaje się pozostałe części składowe, prócz oleju żywiczego, miesza jakiś czas wreszcie przy gwałtownem mieszaniu dodaje olej żywiczy, od czego po krótkim czasie masa staje się stałą. Zaleca się stwierdzenie na małej próbie, ile oleju żywiczego potrzeba, aby nadać masie konsystencję masła. Wapno użyte musi być tłuste. Do farbowania używa się czerni ziemnej lub aniliny rozp. w tłuszczach, w danym przypadku w jasnym oleju mineralnym przy 80°C w stosunku 1:100.